12 Eylül 1980: 45 Yıldır Silinmeyen Bir İz

12 Eylül 1980, yalnızca bir askerî müdahale değil, toplumu derinden etkileyen bir kırılmaydı. 650 bin gözaltı, 50 idam, işkence ve sansürle şekillenen bu dönem, 45 yıl sonra hâlâ konuşuluyor. Türk Silahlı Kuvvetleri’nin yönetime el koymasıyla başlayan süreç, binlerce insanın hayatını derinden etkiledi. Gözaltılar, işkenceler, idamlar ve siyasi baskılarla geçen bu karanlık dönem, demokrasinin ağır bir sınavı olarak hafızalardaki yerini koruyor.

  Bugün, Türkiye'nin demokrasi tarihinde derin izler bırakan 12 Eylül 1980 Darbesi'nin 45. yılı. Askerî müdahale, binlerce insanın yaşamını altüst ederken, siyasetten eğitime, basından yargıya kadar tüm kurumlarda köklü kırılmalara yol açtı. Yarım asra yaklaşan bu tarih, hâlâ toplumun belleğinde tazeliğini koruyor. Bugün, Türkiye tarihinin en karanlık olaylarından biri olarak kabul edilen 12 Eylül 1980 Darbesi'nin üzerinden tam 45 yıl geçti. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren ve kuvvet komutanlarının yönetime el koymasıyla başlayan süreç, Türkiye'nin demokratik yapısını derinden sarstı, binlerce insanın hayatını değiştirdi. 12 Eylül 1980 gecesi saat 03.00’te başlatılan askerî harekât, devletin tüm kilit kurumlarının kontrol altına alınmasıyla kısa sürede tamamlandı. TRT, PTT, İçişleri Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve Başbakan Süleyman Demirel'in konutu dahil birçok kritik nokta ordu tarafından ele geçirildi. Müdahale saat 04.00'te radyo aracılığıyla tüm ülkeye duyuruldu. İlk bildiride, müdahalenin amacının “ülke bütünlüğünü korumak, iç savaş tehlikesini önlemek ve devlet otoritesini yeniden tesis etmek” olduğu açıklandı. Aynı gün öğle saatlerinde, Genelkurmay Başkanı Kenan Evren uzun bir radyo ve televizyon konuşmasıyla darbenin gerekçelerini anlattı.  Demokrasi Askıya Alındı, Haklar Yok Sayıldı Darbe sonrası Türkiye Büyük Millet Meclisi feshedildi, siyasi partiler kapatıldı ve sıkıyönetim ilan edildi. Siyaset tamamen devre dışı bırakıldı, basın üzerinde sıkı denetim ve sansür uygulamaları başlatıldı. Ülke genelinde geniş kapsamlı baskı politikaları yürürlüğe girdi. Resmî verilere göre: 650.000 kişi gözaltına alındı 230.000 kişi askerî mahkemelerde yargılandı 1.683.000 kişi fişlendi 50 kişi idam edildi, bunların 15’i sol görüşlü, 8’i sağ görüşlüydü Cezaevlerinde 171 kişi işkence sonucu hayatını kaybetti Bu süreçte üniversitelerde büyük bir tasfiye yaşandı. Akademisyenler görevden alındı, düşünce ve ifade özgürlüğü neredeyse tamamen ortadan kaldırıldı. 1982 Anayasası ve Geçici 15. Madde Darbenin ardından hazırlanan ve 7 Kasım 1982'de halk oylamasına sunulan yeni anayasa, %91,37 oy oranıyla kabul edildi. Bu anayasayla birlikte Kenan Evren, Cumhurbaşkanı oldu. Anayasa’nın Geçici 15. Maddesi ile darbenin failleri hakkında ömür boyu yargılama engeli getirildi. Bu engel, ancak 2010 Anayasa Referandumu ile kaldırılabildi. Referandumun ardından Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya hakkında açılan davalar sonucunda her iki isim de müebbet hapse çarptırıldı. Ancak Yargıtay süreci tamamlanmadan hayatlarını kaybetmeleri nedeniyle cezalar kesinleşmedi.  Siyasi ve Toplumsal Bellekte Kapanmayan Bir Sayfa 12 Eylül 1980, yalnızca bir askerî müdahale olarak değil, toplumun tüm hücrelerine sirayet eden sistematik bir baskı dönemi olarak anılmaya devam ediyor. Siyasi partilerin kapatılması, basının susturulması, akademinin etkisizleştirilmesi ve sivil toplumun yok edilmesi; Türkiye'nin demokratik gelişimine uzun yıllar boyunca büyük zarar verdi. Her yıl 12 Eylül tarihinde, farklı çevrelerden bireyler ve kurumlar, bu karanlık dönemi anıyor; demokrasiye ve insan haklarına sahip çıkmanın önemini yeniden hatırlatıyor.  “Bir Daha Asla” 45 yıl sonra bugün, Türkiye toplumu hâlâ 12 Eylül'ün izlerini taşıyor. Geçmişte yaşanan bu müdahalenin, sadece o günlerin değil, sonraki kuşakların da kaderini etkilediği unutulmamalı. 12 Eylül, demokrasiden sapmanın, halk iradesinin yok sayılmasının, ifade özgürlüğünün susturulmasının bir simgesi olarak hatırlanıyor. Türkiye'nin yaşadığı bu acı tecrübe, darbelerin hiçbir zaman çözüm olmadığını bir kez daha gösteriyor.